Stof aan de knikker

Je kent het wel. Na een geslaagde shoot kun je niet wachten om je beelden te bewerken. Maar op elke foto zit die vlek. Altijd op dezelfde plaats. En je hebt je sensor vorige maand pas laten kuisen. Niet dat er toen iets aan de hand was. Maar na twee jaar mocht dat wel eens. En het ziet ernaar uit dat je weer in je portemonnee mag tasten.

Het wordt wel een beetje goedkoper als je de klus zelf klaart. Je camera is gelukkig geen karton eieren en kan best tegen een stoot en die sensor vraagt gewoon om gekuist te worden.

De workflow die ikzelf hierbij toepas zit eenvoudig in elkaar en als ik het kan… 😊

Ik heb mij wel een en ander aangekocht.

• Zeiss lens cleaning kit (27.95€)
• Hama lenspen (13.95€)
• Hama blaasbalg met kwast (8.95€)
• Visual Dust Dualpower Regular Cleaning Kit (34.95€) (wauw)
• Microvezel reinigingsdoek (3.95€)

Een belangrijke regel is dat we alleen dit professioneel materiaal gebruiken om ons toestel te onderhouden. We gebruiken geen zakdoeken, T-shirts, brillendoekjes, schotelvodden, geperste lucht (dat is voor je toetsenbord) en gaan ook niet krassen met vingernagels. We willen problemen oplossen, niet creëren.

Een tweede regel is dat we dit materiaal alleen voor onze camera gebruiken. Dat is vooral van belang voor de microvezeldoek. Die gebruik je alleen voor je camera. En dus niet voor je bril, computer- of smartphonescherm. Gebruik daar een andere doek voor.

Waar zit dat stof? Wel dat is heel simpel. Overal. Maar je hebt er niet altijd last van. In ons verhaal vind je stof:

• Op de lens
• Op de viewfinder
• Op de spiegel
• Op de sensor

Een belangrijke eigenschap van stof is dat het licht is, het weegt bijna niets en een beetje luchtverplaatsing is doorgaans genoeg om het te verwijderen. Als je zelf blaast komt er niet alleen lucht uit je mond, maar ook speeksel. En dat vervangt het stof door een andere vlek die moeilijker weg te krijgen is. Als we blazen dan doen we dat niet met onze mond maar met de blaasbalg (het kwastje heb ik weggegooid, er zit een veel betere kwast in de lenspen). Dit is vooral van belang voor de sensor.

De viewfinder of het oculair kan behoorlijk vuil worden. We maken het proper met de blaasbalg en de kwast. Het oculair verliest een beetje aan belang naarmate we meer mirrorless gaan werken en het beeldscherm belangrijker wordt. Persoonlijk gebruik ik soms wat vloeistof uit de Zeiss lens cleaning kit op een wattenstokje. Als je dit onderhoud regelmatig doet zul je merken hoeveel vuil zich daar kan verzamelen.

Aan de voorkant zit een lens. Soms heeft je toestel alleen die ene lens. Dat vereenvoudigt het onderhoud. Een gewone lens heeft een voor- en een achterkant. Op beide plaatsen kan stof of vuil zitten. Maar stof kan ook in het objectief zitten tussen de elementen. Tenzij je ervoor gestudeerd hebt, blijf je hier van af. Meestal is dit ook niet te zien op je foto’s. Het stof op de buitenkant daarentegen…

1. Eerst blazen we met de blaasbalg over het oppervlak.
2. Daarna gaan we met de kwast van de lenspen over het lensoppervlak. Dit lost het stofprobleem waarschijnlijk op maar ander vuil (een vingerafdruk, opgedroogde druppels…) pakken we aan met het koolstofschijfje van de lenspen. Lenspen to remove dust is een link naar een instructiefilmpje omtrent deze zeer belangrijke tool die niet mag ontbreken in je fototas.
   

   

   

3. Een alternatief vinden we in de Zeiss lens cleaning kit. Er zit een microvezeldoek in en een flesje met vloeistof. De bedoeling is dat de vloeistof op de doek wordt gedaan en daarmee wordt dan het lensoppervlak gepoetst. De vloeistof kun je gerust vervangen door je adem (hier mag het wel). Door van dichtbij op het oppervlak te ademen, maak je het een weinig vochtig. Daarna veeg je het met de doek schoon.
   

   

4. Uiteraard beschermen we onze lens met een dekplaatje aan de voor- en de achterkant als we ze niet gebruiken.

Als deze routine achter de rug is maken we een controlefoto. Als de vlekjes verdwenen zijn was het geen sensorstof. En moeten we de sensor niet gaan kuisen. Op voorhand hadden we de foto’s van verschillende lenzen kunnen vergelijken. Als bij de ene lens vlekken verschijnen maar niet bij de andere, dan is het lensstof en geen sensorstof.

Bij DSLR-toestellen kan er stof op de spiegel zitten. Dat is daar dan te zien maar deze vlekjes zullen niet op de foto te zien zijn. Hier kan de blaasbalg een oplossing zijn. Dit stof verwijderen is nuttig omdat het anders kan verhuizen naar bijvoorbeeld het sensorcompartiment. Uiteraard hebben mirrorless camera’s hier geen last van. Maar die hebben ook de bescherming van de spiegel niet voor de sensor zitten.

Als het door eliminatie van de andere mogelijkheden duidelijk is dat het probleem op de sensor zit, dient het natuurlijk aangepakt te worden. En dat kun je zelf. Tenzij de gedachte hieraan zulke paniekaanvallen veroorzaakt dat je oog-hand-coördinatie helemaal vestoord geraakt. Maar als je het een keer doet, verdwijnt die angst snel en wordt het voorzichtigheid.

Maar eerst diagnose. Daarvoor maken we een foto.

Iso 100, f22, matrix, manuele focus, onscherp beeld. Fotografeer een egaal licht onderwerp. Van de zon weg. Een stralend blauwe hemel of een wit blad. En dat beeld open je op een groot (mooi gepoetst = zonder vlekken) beeldscherm. De vlekken worden dan zichtbaar. Die kunnen zowel wijzen op stof in of op de lens als op de sensor. Vage donkere vlekken kunnen zowel van de lens als van de sensor komen. Grotere vlekken wijzen eerder op een lensprobleem en scherpe duidelijke vlekken zijn meestal een sensorprobleem.

Lui als we zijn proberen we eerst ons fototoestel het werk te laten doen. De meeste toestellen hebben een ingebouwd reinigingstool. Bij sommige toestellen kun je het programmeren. De reinigingstool wordt dan geactiveerd elke keer het toestel wordt aangezet of afgezet. Bij andere toestellen moet je de tool activeren via het menu. De sensor wordt aan het trillen gebracht. Hierdoor worden de stofjes “weggegooid”. Ze belanden op kleefstrips naast de sensor. Aangezien omhoog vallen nogal moeilijk is, houd je het toestel het best in de gewone positie maar iets naar voren gekanteld. Sceptici onder ons geloven hier niet in en vinden dit dure hocus pocus. Maar he, als het probleem hierdoor verdwijnt. Zoveel te beter.

Anders moet je de lens van het toestel halen zodat je bij de sensor geraakt. Bij een DSLR moet je de spiegel ook nog opklappen (zie het menu “manueel reinigen”). Eerst blazen we met de blaasbalg (hier ansoluut niet met je mond blazen) op de sensor. Ik houd het toestel dan meestal onderste boven. Dan kunnen stofdeeltjes naar buiten vallen. Gebruik hiervoor geen geperste lucht. Dan krijg je een sensor met moeilijk te verwijderen vochtvlekjes. Daarna kun je zachtjes met de kwast van de lenspen over de sensor wrijven. Maak nu opnieuw een testfoto. Als de vlekken weg zijn is het probleem opgelost.

Als de vlekken er nog altijd zijn moet de sensor grondiger gereinigd worden. Hiervoor gebruiken we een aan de sensorgrootte aangepaste “sensor swap” waarop we een paar druppels “optic cleaning fluid” hebben aangebracht. Op het flesje staan de volgende instructies: “Veeg met één zijde van de sensor swap van de ene kant van de sensor naar de andere. Veeg nu met de propere zijde van de swap in tegenovergestelde richting. Smijt de sensor swap weg. Herhaal de procedure desnoods met een nieuwe sensor swap.“ Doorgaans gebruik ik twee swaps per reinigingsbeurt.

Zolang de sensor niet schoon is  zullen er vlekken op je foto’s blijven zitten. Je kan je daarbij neerleggen en het probleem softwarematig proberen op te lossen. Zowel Photoshop als Lightroom bevatten handige tools. Via “handelingen” kun je dat dan zelfs automatiseren.

Maar is voorkomen niet beter dan genezen? Meestal wel. Je kan allerlei maatregelen nemen.

1. Onderhoud je materiaal. Let wel dat je niet de kuisziekte krijgt (dit is geen grap, trop is te veel)
2. Ga uit de wind staan als je lenzen vervangt
3. Doe dat snel en efficiënt
4. Gebruik lensdoppen
5. Bewaar je materiaal in een wind- en vochtdichte fototas
6. Gebruik alleen geschikt onderhoudsmateriaal
7. Gebruik de microvezeldoek alleen voor je lenzen
8. Gebruik geen brillendoekjes

Voorkomen is inderdaad beter dan genezen. Maar wie wordt er nu nooit eens ziek. Het is dan handig de juiste behandeling te kunnen toepassen. Je kan allerlei producten kopen. Niets zo eenvoudig als dat. Alleen de moed om ze te gebruiken moet je zelf opbrengen. Die kun je zelfs niet bestellen via het internet

Aan de slag, zou ik zeggen.

Mark Luyten